कविता

हाम्रो घरमा किचलो छ

माटो थियो बस्ती बिनाको

बस्तु बिनाको पाटो,

थरीथरी आए बास बनाए

आउने आफ्नै बाटो;

चराउदै भैँसी एउटा आयो

अर्को आयो चौँरी लखेट्दै,

यो पाखोमा छाप्रो हाल्यो

‘मेरो’ भन्दै अरू नभेट्दै ।

भाइभाइको कति हो माटो ?

फैसला नै फितलो छ,

मिलेको छैन अंशबण्डा

हाम्रो घरमा किचलो छ ।

जेठो भन्छ – “यो घर मेरो

पछि आएको भतुवा तँ ।”

कान्छो भन्छ – “घर यो सपारेँ

त्यो छाप्रोको लठुवा तँ ।“

पाखो एउटै बास छ तिनको

एउटै आँगन पानी,

पराइले बराली रहेछन्

तिनका आनीबानी;

छिमेकीले रमिता हेर्छन्,

हाम्रो घर यो छिचरो छ;

मिलेको छैन अंशबण्डा,

हाम्रो घरमा किचलो छ ।

भाइ भन्छ – “खेत गतिलो

दाजुले आफू खायो,

कहीँ नबिक्ने स्यालले मुत्ने

पाखो जिम्मा लायो ।“

दाजु भन्छ – “पक्की घरमा

कान्छो भाले बन्ने,

चुहुने थोत्रे घरमा मैले

राति तारा गन्ने ?

दाजुभाईको झगडा छ,

ऊभन्दा ऊ बिचरो छ;

मिलेको छैन अंशबण्डा,

हाम्रो घरमा किचलो छ ।

कान्छो भन्छ – “दाजुलाई

किन पहिले जन्मायौ ?”

जेठो भन्छ – “भाइलाई

किन धेरै माया लायौ ?”

बुढिया रुन्छे बसी कुनामा

भत्कदैको घर हेरी

टुक्राटुक्रा हुन लागेको

बीच माझ मझेरी ।

कसले पो देला बचाई,

जग आफैँ फितलो छ;

मिलेको छैन अंशबण्डा,

हाम्रो घरमा किचलो छ ।

--- राम दाहाल

२०६९ कार्तिक १३

कविता

मलाई एउटी रूदाली चाहिएको छ 

(राजस्थानी राजपूत महिलाहरू लोग्ने, छोरो मर्दा पनि डाँको छोडेर रुन पाउदैनथे । उनीहरूको साटो डाँको छोडेर रुन भाडामा आइमाई ल्याइन्थ्यो र त्यस्ता आइमाईलाई रुदाली भनिन्थ्यो । रुदाली कपालको झाँक्रो फिँजाएर, लाएको लुगा लथालिङ्ग बनाएर मर्नेको गुणगान गर्दै छाती पिटी पिटी रुन्थी ।)

के देखिनँ मैले ? के भोगिनँ मैले ?

के जानिनँ मैले ? के सहिनँ मैले ?

तैपनि रुन पाउदिनँ म,

तैपनि डाँको छोड्न पाउदिनँ म;

मलाई एउटी रूदाली चाहिएको छ ।

अन्धकार कोठरीमा थुनिएका मेरा छोरा

एकै रात छपक्क गिँडिए अन्धकारैमा

सास त गयो गयो नै

लास पनि पाइनँ मैले;

तैपनि रुन पाउदिनँ म,

तैपनि डाँको छोड्न पाउदिन म;

मलाई एउटी रूदाली चाहिएको छ ।

मेरो काँखमा सुतेकी छोरी

बैरी बनेर लुटेर लगे,

के गरे, के गरेनन् उसलाई ?

मेरा रगतका धारा बगे;

तैपनि रुन पाउदिनँ म,

तैपनि डाँको छोड्न पाउदिन म;

मलाई एउटी रूदाली चाहिएको छ ।

कखहरा सिकाउथ्यो मेरो छोरो,

बाटो देखाउथ्यो मेरो छोरो,

शिक्षा दिन्थ्यो, दिक्षा दिन्थ्यो,

ऊ त गुरु मानिन्थ्यो;

घिसारेर लगे एक दिन सिनो घिसारे झैँ,

तारो हानी खेले प्रगति भन्दै,

त्राशले लाश उठाउन सकिनँ मैले;

तैपनि रुन पाउदिनँ म,

तैपनि डाँको छोड्न पाउदिन म;

मलाई एउटी रूदाली चाहिएको छ ।

आफै फिरादी बने, आफै प्रतिवादी बने,

न्यायको कुर्सीका आफैँ अधिकारी बने,

भालाले रोपी मारे, ढुंगाले किची मारे,

ऊस्को डोकोमा उसैको लाश पसारे;

तैपनि रुन पाउदिनँ म,

तैपनि डाँको छोड्न पाउदिन म;

मलाई एउटी रूदाली चाहिएको छ ।

हजार पन्द्रेक मरे, मराए,

त्यति नै त चिहान खनाए,

सोतर झैँ सोहोरिदै अनिच्छामै जीवन गुमाए,

छोराछोरी मेरा मरे, अरूले घर बनाए;

तैपनि रुन पाउदिनँ म,

तैपनि डाँको छोड्न पाउदिन म;

मलाई एउटी रूदाली चाहिएको छ ।

--- राम दाहाल

२०६९ कार्तिक १२

कविता

मृत्युमहोत्सव

आज हामी छौँ उन्मादको चुलीमा,

मनाउदै छौँ मृत्युमहोत्सव आज;

आओ रथारूढ हुन विजेताहरू !

आओ समवेदना थाप्न पराजितरू !

सलामी दिदै छौँ आज

हामीले मारेकालाई,

सलामी दिदै छौँ आज

हामीले मराएकालाई;

सान्त्वना दिदै छौँ आज

जिउँदै स्वर्ग पठाएकालाई,

सान्त्वना दिदै छौँ आज

जिउँदै स्वर्ग देखाएकालाई ।

आओ उल्लास देखाउन विजेताहरू !

आओ शोक मनाउन पराजितहरू !

उन्मादको चुलीमा छौँ हामी,

मनाउदै छौँ मृत्युमहोत्सव आज ।

जीवन त मृत्युको संरक्षक हो,

अन्तिम थलोसम्म लिएर जान्छ;

मृत्यु त जीवनको अन्तिम उत्सर्ग हो,

जहाँ त्यागको अन्त्य हुन्छ;

समायोजन गर्‍यौँ हामीले दुवैको,

समागम पनि गरिदियौँ हामीले;

जीवन र मृत्युको दोसाँध

सधैँको निम्ति मेटाई दियौँ हामीले ।

आओ हर्ष देखाउन विजेताहरू !

आओ पिर बिसाउन पराजितहरू !

उन्मादको चुलीमा छौँ हामी

मनाउदै छौँ मृत्युमहोत्सव आज ।

के लिन्छौँ भनी मारेथ्यौँ ?

के दिन्छौँ भनी मराएथ्यौँ ?

भेटेनछौँ लिन केही

सकेनछौँ दिन केही

तैपनि सोचेछौँ – ‘लियौँ, दियौँ’

हारजितका गाथा बनाएछौँ

विजेता विजित मलामीलाई

महोत्सवभागी बनाएछौँ ।

आओ हर्ष देखाउन विजेताहरू !

आओ पिर बिसाउन पराजितहरू !

उन्मादको चुलीमा छौँ हामी

मनाउदै छौँ मृत्युमहोत्सव आज ।

-- राम दाहाल

२०६९ कार्तिक ११

कथा - २

गोमती किन पोइल गई ?

-- राम दाहाल

‘गोमती पोइल गई’ भन्ने सुनेपछि उसकी भाउजूले भनी – “छि ! के गरेकी होलिन् ती नानीले ? त्यस्तो घर छोडेर मुग्लान किन भासिनु परेको थियो ?”

दाजुले नाक फुराएर भन्यो– “कुकुरलाई घिउ नपचेको नै ।नत्र देउता जस्तो लोग्ने छोडेर देख्दै तर्साउला जस्तो जुठे समाउन किन पुग्थी ?”

आमाले भनी– “केले त भर्मनायो त्यसलाई। घर खाइसकेकी मान्छे नत्र उसै किन हिडथी ?”

कुरा थरीथरीका चले, प्रतिकृया भिन्न भिन्न भयो। 

सासूले भनी – “घोक्रयाएर निकाल्नु पर्ने आफै हिडी, ठिकै भो। त्यो बाँझीको त मुख हेरे पनि नरक परिन्थ्यो। खुट्टा भए जुत्ता कति आउछन् कति !”

गाउँभरि गोमतीको बद्ख्वाइँ भयो। दौतरी आइमाईसम्मले पनि गोमतीको चाल निको मानेनन् तर केही महिना पछि गोमतीको चर्चा सिध्दियो। 

गोमतीको ससुरोले छोराको बिहेगर्ने कुरा चलायो। फेरि गोमतीकै चर्चा चल्यो - “गोमती किन पोइला गई त ?”

एउटाले भन्यो- “सासू साह्रै दुच्छर छ रे छोरी दिनै गाहारो ।”

अर्कोले थप्यो – “ससुरोको स्वभाव निको छैन रे ।”

तेश्रोले सुनायो– “नन्दआमाजूले टिक्नै दिदैनन् रे ।”

तैपनि समाधान निस्किएन। 

केटो राम्रो छ। धनसम्पत्ति पनि छ। घर खाएकै हो। कमी केही थिएन त गोमती किन पोइल गई? 

“केटाका सन्तान हुदैनन् रे ।” – प्याट्ट एउटाले फुको शंका निकाल्यो।

“गोमतीका हुने भए रे ।” –हल्लाकै पुष्टि दियो अर्कोले। 

“केटो र गोमतीको सम्बन्ध नै भएन रे ।” – अन्त्यकोले तार्किक समाधान निकाल्यो।

कसैले पनि गोमतीलाई बोल्न ठाउँ र समय दिएन। त्यसैले कोही पनि भन्न सक्दैन- ‘गोमती किन पोइल गई ?’   

काठमाडौं