टिप्पणी - १०

मानविय समस्या

एउटी छोरी नानीले गुनासो गरिन् – “६।६ वर्ष विदेशमा बसेर कमाउदा पनि किन मेरो घरव्यवहार मिल्दैन ? किन घर फर्कन्छु भन्दा पनि घर फर्कन सक्दिनँ ?” प्रश्न उनको मात्र होइन । यसले त एउटा सर्वव्यापी प्रश्न जन्माई दिन्छ – किन एउटा बाटो समाएर हिडेपछि मानिस फेरि त्यही बाटो फर्केर शुरू ठाउँमा आउन गाहारो हुन्छ ?

उनी आफ्नो मोजमस्तीका निम्ति अल्लारे बैँसमा विदेश गएकी होइनन् । उनी त एउटा परिवार भएकी छोराछोरीकी आमा परिवारको सुविधा बढाउने चाहना बोकेर केही आमदानीको निम्ति परदेशिएकी हुन् । यस्तै आकांक्षा बोकेर पृथ्वीका असंख्य नरनारीहरू आफ्नो घर छोडेर, आफ्नो देश छोडेर हिडी रहेका हुन्छन् । कति घर परिवार सप्रन्छन्, कति भताभुंग हुन्छन् तैपनि मानिस आफ्नो प्रयाश छोड्दैन । प्रत्येक सफलता या असफलता पछि ऊ फेरि प्रयाशरत हुन्छ ।

भनिन्छ – मानिस प्राणी हो । हो, मानिस प्राणी हो तर ऊ विशेष प्राणी हो । अरू प्राणी प्राणीजन्य आवश्यकता पूर्ति हुने बित्तिकै सन्तुष्ट भएर बस्छन् , मानिस बस्दैन । ऊ आफ्नो सुख सुविधा वृद्धि गर्न चाहन्छ, प्रगति गर्न खोज्छ । ऊ आफ्नो सम्पन्नता बढाउन चाहन्छ, संवृद्धिको प्रयाश गर्छ । उसको संवृद्धिको चाहना कहिले पनि सन्तुष्ट नहुने अजिङ्गर जस्तै हुन्छ । ती छोरीनानीको सम्पन्नता गत ६ वर्षमा अवश्य नै धेरै वृद्धि भयो होला तर उनको सम्पन्नता वृद्धिको आकांक्षा पनि अवश्य नै बढ्दै गई रहेको हुनु पर्छ । त्यो स्वाभाविक पनि हो किनकि सम्पन्नतावृद्धि या संवृद्धिको चाहना नै मानिसको विकासको कारण हो । आदिम मानिस र पशुको युग र आजको दिनको अन्तराललाई हेर्ने हो भने पशुसमानको आदिम मानिस र आजको मानिसमा विशाल अन्तर आएको छ । प्रकृतिले गरी दिएको परिवर्तनलाई नगन्ने हो भने पशु जहीकोतहीँ छ, मानिस विशाल फड्काहरू मारेर पृथ्वीको अधिपति भएर बसेको छ ।

संवृद्धिको चाहनाले व्यक्ति हिजोभन्दा आज र आजभन्दा भोलि बढी सम्पन्न हुदै जान्छ । जो गर्न चाहदैन ऊ पशुजन्य आवश्यकता पूर्ति हुने बित्तिकै सन्तोष गरेर बस्छ । न उसको सम्पन्नतामा विकास आउछ, न उसले बढी सम्पन्नताको निम्ति अरूसँग प्रतिद्वन्दिता नै गर्नु पर्छ । साम्यवाद, जो छ या जो प्राप्त हुन्छ त्यसैमा सन्तोष गर्न सिकाउने, एउटा वादको नाम हो । मानिसको मानवजन्य आवश्यकता सीमारहित हुने हुनाले ‘प्रत्येकलाई आवश्यकता अनुसार’ ले पशुजन्य आवश्यतालाई मात्र ओगट्छ र मानिसलाई उसको मानवजन्य आवश्यकता पूर्ति गर्ने प्रयाश गर्न स्वतन्त्र छोडी दिएन भने उसको प्रयाश पशुजन्य आवश्यकता पूर्तिमा सीमित हुन्छ । पद, मान, पदवी, सत्ता, शक्ति या सम्पत्ती प्राप्त हुदैन भने मानिसका संवृद्धिका मानवजन्य आकांक्षाहरू स्वत हराउछन् र मानिस पशुजन्य आवश्यकतापूर्तिमा सीमित हुन्छ ।

केही पनि नचाहनु एकातिर सन्तुष्टि हो भने अर्कोतिर विकासको अन्त्य पनि हो । आफूसँग भएको सामग्रीबाट अरू विकास गरिएन भने असन्तुष्टिको कुण्ठा पनि जन्मन्छ । फेरि लामो समयसम्म परिवारबाट छुटेपछि परिवारप्रतिको लगाव पनि धमिलो हुदै जान्छ र टाडैबाट अभिभावकिय जिम्मेवारी पुरा गर्दै मानिसमा स्वतन्त्र बस्न चाहने इच्छा प्रवल हुन थाल्छ । त्यसैले ती छोरीनानीमा घरपरिवारको माया छ भने जो आफूसँग छ त्यसैलाई समेटेर आफ्नै देशमा नया सिर्जनापट्टि लागे उत्तम हुने म ठान्छु । सबै घरव्यवहार मिलाएर जान्छु भन्न थालियो भने त्यो दिन नआउन सक्छ किनकि घरव्यवहारका समस्या कहिले पनि नटुंगिने सर्वकालिन हुन् ।