विद्युत र वातावरण

विद्युत र वातावरण

कतिपयले सोच्छन् कि बत्ती बाल्ने पुगे बिजुली भई हाल्यो नि । फर्पिङको बिजुली चन्द्रशमशेरले बत्तीकै निम्ति मात्र बनाएका थिए । यस्तै समझ आज पनि वहुसंख्यक नागरिकहरूमा छदै छ तर आजको युगमा बिजुली बत्ती या घरेलु उपभोगभन्दा उद्योगको आवश्यकता र विकासको पूर्वाधार हो । बिनाबिजुली आजका उद्योग चल्दैनन् र विकास पनि हुदैन । त्यसैले विकासको निम्ति बिजुली प्राथमिकता हो । उद्योगमा विकसित देशहरूमा त बिजुलीले घरेलु प्रयोजनको स्थान पनि पुरै ओगटेको छ । विकसित आधुनिक सहरमा बिजुली नभए जीवन चल्दैन । आफ्नो फ्ल्याटमा पुग्ने लिफ्ट  चल्दैन, खाना पाक्दैन, फ्रिज चल्दैन र घरेलु उपभोगका निम्ति बनाइएका आधुनिक उपकरणहरू कुनै पनि चल्दैनन् । त्यसैले बिजुली प्राथमिकता हो भन्ने यसै छर्लङ्ग छ र नेपालको बिजुली निकाल्ने जलउर्जास्रोत पर्याप्त भएको र खनिजस्रोत नभएकोले जलविद्युत विकास अनिवार्य छ तर कतिपय वातावरणविदहरू जलस्रोत दोहनले पर्यावरण बिगार्छ भनेर यसको विरोध गर्छन् । अवश्य, जुनसुकै दोहनकार्यले वातावरणमा प्रभाव त पार्छ नै तर त्यसले नया वातावरण पनि सिर्जना गर्छ । उदाहरणमा यसरी हेरौँ ।

एउटा ४ जनाको परिवारलाई दुई छाक पकाएर वर्षदिन खान कम्तीमा पनि १ क्युबिक मिटर सुकेको दाउरा चाहिन्छ । त्यो भनेको ४ फुट परिधि(गोलाइ) को ३० फुट उचाईको वयस्क रूख हो । यसैमा अब विश्लेषण गरौँ ।

१ क्युबिक मिटर(क्युमि) सुकेको काठ ताप क्षमता ‍= ५८७०३७‍ बृटिस थर्मल युनिट (BTU) को बराबर=

                      = २३५.५ केजी लिक्विड पेट्रोल ग्यास kg LPG) को बराबर =

                      = १६९६ किलोवाट आवर (kWh) को बराबर

चार जनाको एक परिवारको हिसाबले नेपालमा झण्डै ६० लाख परिवार पर्न आउछ र प्रति वर्ष ६० लाख रूख मासिने रहेछन् । ग्यास लिए पनि १ अर्ब ४१ करोड केजी ग्यास आवश्यक पर्ने रहेछ र प्रति केजीको ५० रूपया दाम राखे पनि प्रतिबर्ष ७० अर्ब रूपयाँ ग्यासमा पर्ने रहेछ । ६० लाख परिवारको निम्ति विद्युत खर्च गरे ६० लाख परिवारको निम्ति दुई छाक खान पकाउन बिजुली  ६०लाख x  १६९६ = १० अर्ब १७ करोड ६० लाख युनिट(kWh) पर्दो रहेछ । ०.५ क्यापासिटि फ्याक्टर(FC) काम गर्दा २३२० मेगावाट(MW) क्षमताको विद्युत केन्द्रले प्रतिवर्ष सो विद्युतउर्जा उपलब्ध गराउदो रहेछ । यही लक्षलाई लिएर जाने हो भने पर्याबरणमा प्रतिबर्ष ६० लाख वृक्ष जोगिने र सो बराबरको इन्धन दहनबाट उत्पन्न हुने कार्बन ग्यासबाट वातावरण पनि जोगिने रहेछ । अभ भन्नोस् यसले बातावरण बनाउछ कि बिगार्छ ?

जोरपाटी, काठमाडौ

२०७१ जेठ १०